Sebastiao Salgado fotografeerde mens en planeet in een dodelijke dans

De onlangs overleden Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado laat een immens oeuvre achter. En een belangrijke boodschap.

Door Mark Moorman

Fotografie Sebastião Salgado

Een bericht overgenomen uit de Volkskrant van 4 juni 2025

De bekendste foto’s uit het immense oeuvre van de op 23 mei van dit jaar overleden Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado werden genomen in de goudmijnen van Serra Pelada, midden in het Amazonegebied.

Duizenden goudzoekers bewegen zich omhoog en omlaag langs smalle trappen die naar het binnenste van de aarde lijken te voeren. Op hun rug een zak met opgegraven erts; een mogelijke droom van rijkdom. Het is niet overdreven om de schaal van de onderneming ‘van bijbelse proporties’ te noemen, alsof Salgado in de 35 dagen die hij hier doorbracht niet alleen een openlucht goudmijn portretteerde, zoals niemand dat voor hem gedaan had, maar tegelijk inzicht bood in de bouw van de piramides en andere wereldwonderen.

• Badende vrouwen in de Amazone (2016).

• De Dinka in Zuid-Soedan (2006).

• Serra Pelada, in de Braziliaanse deelstaat Pára: in 1980 ontdekte een cowboy hier voor het eerst een goudklompje. Nu worstelen goudzoekers zich omhoog en omlaag (1986).

Salgado met zijn grootse thema’s (een van zijn bekendste boeken heet Genesis) en zijn strenge zwart-witgebruik wil nog wel eens beschuldigd worden van de ‘esthetisering van misère’. In een interview dat hij gaf aan The Guardian naar aanleiding van zijn tachtigste verjaardag was zijn antwoord helder: ‘Ik kom uit de derde wereld. Toen ik geboren werd was Brazilië een ontwikkelingsland. De foto’s die ik neem komen van mijn kant, uit mijn wereld. Mijn critici hebben misschien last van schuldgevoel, ik niet.’

• Brandweerman bewusteloos na gasexplosie in boorkop in Koeweit (1991).

• Beeld uit Genesis: South Sandwich Islands (2009).

• Regen in de Serra do Divisor National Park in Peru (2016).

• Traditionele tonijnvissers uit Sicilië (1991).

In zijn beste werk, uit een nalatenschap van een half miljoen beelden, bereikt Salgado een tijdloosheid waar mens en planeet in een dodelijke dans verwikkeld lijken te zijn. Sommige foto’s lijken opnamen uit de dageraad van de mensheid.

Andere foto’s hebben alle urgentie van een apocalyptische calamiteit; misschien nergens spectaculairder dan in de serie die hij in 1991 maakte in Koeweit, waar het vluchtende leger van Saddam Hoessein de olievelden in de brand stak. Zelfs in deze einde der tijden-setting van een wereld in brand wist Salgado voortdurend de menselijke maat te bewaken.

• Bela Yawanawá, uit het Braziliaanse dorp Mutum, met hoofdtooi en beschilderd gezicht (2016).

• Brooks Range in de Amerikaanse staat Alaska (2009).

  Foto's: nbpictures/Studio Salgado

  
  

Het ging het Salgado nooit alleen om het beeld. Als medeoprichter van het Instituto Terra probeerde hij als activist de planeet, en met name het regenwoud van zijn geboortegrond in de staat Minas Gerais (‘Algemene mijnen’), te herstellen. De zeventig vierkante kilometer hersteld regenwoud is wellicht zijn grootste erfenis.

Ook mooi om naar uit te kijken, Salt of the Earth.

de prachtige film over het werk en leven van deze bijzondere fotograaf. Hier een linkje naar de trailer: https://youtu.be/OivMlWXtWpY?si=OhbxezY0Lmnl3TmK